БЕЛАРУСКАЯ ХАТКА : Лідскі замак

Лідскі замак — замак у горадзе Ліда, пачалі будаваць ў 1323 годзе паводле даручэння князя Гедзіміна. Замак быў збудаваны з бутавага каменю і цэглы, меў у плане форму няправільнага чатырохвугольніка з дзвюмя вуглавымі вежамі, і быў пастаўлены на насыпным пясчаным узгорку, абкружаным балоцістымі берагамі рэк Лідзея і Каменка, з поўначы — ровам шырынёй каля 20 м, які злучаў гэтыя рэкі і аддзяляў замак ад горада. Пазней (верагодна, у XVI—XVII ст.) у сістэму перадзамкавых умацаванняў з усходу было ўключана штучнае возера. На замкавым двары размяшчаліся праваслаўная царква (у 1533 г. перанесена ў горад), жылыя і гаспадарчыя пабудовы, з 1568 — суд, архіў, астрог. Жылыя памяшканні мясціліся на вышэйшых паверхах вежаў.

У 1384 пасля штурму замак узялі крыжакі і часткова разбурылі. У 1392 атрады нямецкіх і англійскіх рыцараў і войскі іх тагачаснага саюзніка князя Вітаўта аблажылі і ўзялі замак.

Замак неаднаразова быў абаронены ад нападаў: у 1394 годзе — ад атрадаў англійскіх і французкіх рыцараў, у 1406 — ад атрадаў смаленскага князя Юрыя Святаславіча, у 1433 — ад войскаў князя Свідрыгайлы, у 1506 — ад загонаў крымскіх татар.

Улетку 1659 г. замак штурмам захапіла рускае войска. Падчас Паўночнай вайны (1700-21) замак быў двойчы разбураны шведамі, якія ўзарвалі яго вежы. Апошняя бітва тут адбылася ў 1794 годзе паміж паўстанцамі Касцюшкі, якія бараніліся ў руінах замка, і царскімі войскамі.

У 1891 г. Ліда згарэла, прычым агонь спляжыў яе цэнтр, лучна з будынкам ратушы XVIII ст. Гарадскія ўлады пачалі разборку і распродаж замкавых муроў, выкарыстоўваючы іх для адбудовы горада. 3 адхонаў замкавага пагорка сталі браць пясок. Тады былі амаль цалкам знішчаны рэшткі паўднёва-заходняй вежы і разабрана частка заходняй сцяны. Толькі ўмяшанне археалагічнай імператарскай камісіі з Пецярбурга спыніла гэты вандалізм. Вывучэннем і кансервацыяй замка займаўся рускі архітэктар-рэстаўратар У. В. Суслаў.

У 1920-я гг., замкавыя муры былі крыху падноўлены польскімі рэстаўратарамі. На месцы парушанага паўночна-заходняга вугла з'явіліся драўляныя вароты, праз якія можна было трапіць на замкавы падворак. Улетку тут часта спыняўся вандроўны цырк альбо звярынец, а зімой пасярэдзіне двара ставілі ёлку і залівалі коўзанку.

Летам 1929 года замак вывучаў вядомы беларускі мастак Язэп Драздовіч і прысвяціў яму альбом замалёвак.

У 1953 годзе Лідскі замак увайшоў у спіс помнікаў, узятых пад дзяржаўную ахову, хоць гэта і не спыніла яго разбурэння. У наступныя дзесяцігоддзі на тэрыторыі замка існаваў невялікі стадыён, часта спыняўся перасоўны звярынец.

Археалагічныя даследаванні тут праводзілі Міхал Ткачоў, Алег Трусаў, Аляксандр Краўцэвіч.

У 1982 годзе зроблена поўная кансервацыя Лідскага замка. Затым два дзесяцігоддзі вяліся (з перапынкамі) рэстаўрацыйныя работы. Маштабная рэстаўрацыя замку праведзена ў 2010 г.

Замак стаў цэнтрам рыцарскіх фэстаў. Тут плануецца размяшчэнне музейнай экспазіцыі.